Terugblik op 2024
2024 was weer een druk jaar voor de Expertise-unit Sociale Stabiliteit (ESS). Als unit van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) zijn we gespecialiseerd in mensen en groepen bij elkaar brengen en geven we advies over diverse vraagstukken rondom de verschillende gemeenschappen in ons land. We luisteren, adviseren en agenderen. Zo werken we als ESS aan een sociaal stabiele samenleving waarin iedereen gehoord wordt en zijn of haar plek heeft. Een terugblik op het afgelopen jaar met een greep uit onze activiteiten.

ESS brengt mensen en domeinen samen
De ESS werkte in 2024 intensief samen met een aantal gemeenten in Noord-Nederland om radicalisering te voorkomen. Inzet op radicalisering en extremisme vraagt bijna altijd om een goede samenwerking tussen het sociaal domein (dat zijn onderwerpen zoals armoede, werk, schuldhulpverlening, zorg, onderwijs) en het veiligheidsdomein binnen gemeenten.

De ESS zette in 2024 weer in op het adviseren van gemeenten hierover. Tussen de domeinen worden vaak verschillende accenten gelegd, die bij het bespreken van fictieve casuïstiek meer naar boven komen. Wat kun je als ambtenaar doen ieders inzet bij “zorgwekkend radicaliserend gedrag”, wanneer is het nodig om melding te doen en hoe blijf je ook oog houden voor het achterliggende verhaal van mensen en oorzaken? Adviseurs van de ESS schoven daarom aan bij gemeenteambtenaren en professionals uit het zorgdomein om de samenhang van de onderwerpen en de interacties die je kunt doen om radicalisering te voorkomen.
Weerbare gemeenschappen
Ons project Weerbare gemeenschappen tegen ondermijning kwam in 2024 goed op stoom. Veel gemeenten werkten met ons samen. Zelfs zo goed, dat deze inzet wordt voortgezet om gemeenten te ondersteunen bij het voorkomen dat kwetsbare jongeren het risico lopen betrokken te raken bij zware vormen van criminaliteit. Bij het verkleinen van dat risico, speelt een constructieve samenwerking tussen gemeenten en gemeenschappen een belangrijke rol.

In sommige gemeenten zijn er gemeenschappen die minder goed in beeld of moeilijk bereikbaar zijn. Binnen de ESS is daarom in 2023 het project ‘Weerbare gemeenschappen tegen ondermijning’ gestart. Dit project helpt gemeenten en hun partners op gang bij de opbouw van een wederkerige samenwerking met lokale gemeenschappen.
Handreiking Eritrese-Nederlandse gemeenschap
Spanningen en polarisatie worden binnen de Eritrees-Nederlandse gemeenschap steeds zichtbaarder. Op zaterdagavond 17 februari 2024, escaleerde dit tijdens een nieuwjaarsbijeenkomst in Den Haag.

Soortgelijke incidenten hebben zich voorgedaan in andere landen, waaronder Duitsland, Israël en Zweden, evenals in eerdere Nederlandse voorvallen zoals in Veldhoven (2017) en Rijswijk (2023). Na het incident van 17 februari hebben meerdere gemeenten aangegeven behoefte te hebben handelingsperspectieven hoe met het vraagstuk om te gaan. Daarom heeft de Expertise-unit Sociale Stabiliteit (ESS) hier een handreiking voor gemaakt en een infoblad uitgebracht. Lees de handreiking en het infoblad voor enkele handvatten.
Verbinding en samenwerking tussen moskeebesturen en gemeenten
Als ESS zijn we in contact met gemeenten en moskeebestuurders. In 2024 overhandigde toenmalige minister Karien van Gennip in dat kader de handreiking ‘Van gesprekken naar structureel samenwerken’. Voorafgaand aan het opstellen van de handreiking is door adviseurs van de ESS met meerdere moskeeën en gemeenten gesproken. Hierin is opgehaald wat er leeft bij gemeenteambtenaren en moskeebestuurders. Aan de orde kwamen diverse thema’s, maar ook zorgen en knelpunten. Hieruit volgden diverse gemeenschappelijke thema’s die moskeeën en gemeenten raken, zoals jongerenfaciliteiten en armoedebestrijding.
Jongeren versterken bij digitale weerbaarheid
Hoe voorkomen we dat jongeren slachtoffer worden van desinformatie of negatieve beïnvloeding in de online wereld? En hoe vergroten we hun digitale weerbaarheid tegen risico’s zoals radicalisering en polarisatie? Met deze vragen gingen ruim dertig jongeren uit verschillende gemeenten aan de slag als onderdeel van het project Slimpact. Tijdens een inspirerende presentatie op het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid deelden de jongeren creatieve en impactvolle ideeën - van interactieve tools en debatten tot een rapnummer en korte filmpjes - om bewustzijn te vergroten bij jongeren, beleidsmakers én bestuurders. Het doel: jongeren kritisch leren omgaan met online-informatie en bestuurders overtuigen om digitale weerbaarheid hoog op de agenda te zetten. De opdracht, uitgezet door de Expertise-unit Sociale Stabiliteit (ESS) aan de Stichting STAD, had als doel jongeren na te laten denken over hoe zij bestuurders kunnen activeren om digitale weerbaarheid te prioriteren. Zodat jongeren beter beschermd kunnen worden tegen online risico’s, zoals desinformatie en extremistische denkbeelden.

Polarisatie verkenningskaart: Hoe krijg je meer grip op spanningen en onrust in je gemeente?
Als professional je wijk in de gaten houden, en daarbij goed letten op onderhuidse spanningen. Tijdens de bijeenkomst “Naar De Voorkant van Polarisatie” die de ESS donderdag 28 november organiseerde, werden ervaringen gedeeld met elkaar over hoe je als gemeente meer grip krijgt op spanningen in je wijken. Samen met Radar presenteerde de ESS tijdens deze middag een tool voor gemeenten: de Polarisatie Verkenningskaart. Hiermee kunnen mensen uit (bijvoorbeeld) het sociaal domein en veiligheidsdomein bij een gemeente samen kijken naar situaties en signalen. Op de kaart kun je invullen of een situatie of mogelijk polariserend fenomeen, bijvoorbeeld jongerenoverlast of de intocht van Sinterklaas, rustig is of juist richting onderhuidse spanningen en zelfs openlijke incidenten of escalatie gaat. “Als de gemeentecollega’s van veiligheid erbij komen, is het vaak al laat in een proces. Preventie is belangrijk, maar andere afdelingen moeten wel komen met signalen en het liefst dan al in gesprek zijn met bewoners”, zo merkte een gemeenteambtenaar op.

Adviespanel ESS: ‘buiten’ binnen halen
De adviseurs van de ESS werken veel samen “in het veld”. Met gemeenten, organisaties, professionals, gemeenschappen en ambtenaren van diverse ministeries. Maar ook wil de ESS zelf graag weten wat er leeft en hoe haar producten aansluiten op de behoefte vanuit deze partners. Daarom is er het ESS Adviespanel in het leven geroepen.

Ook in 2024 kwamen zij een aantal keer bij elkaar in het ministerie om de ESS van input te voorzien. De leden van het panel denken mee over de onderwerpen die de ESS aangaan, zoals sociale spanningen en radicalisering. Ook geven zij input over activiteiten die de ESS kan op pakken de komende jaren. Op deze manier haalt de ESS “de buitenwereld” actief binnen in het ministerie. Zo was een van de gedeelde zorgen van het adviespanel in 2024 de vraag hoe je je wapent tegen online desinformatie? Samen met de leden van het adviespanel werden er ideeën en handvaten aangereikt. Ook werden er zorgen gedeeld over toegenomen polarisatie in de samenleving en hoe dit mensen binnen diverse gemeenschappen raakt en bezig houdt.