De kunst van goede vragen stellen
De handelingsverlegenheid bij professionals is groot als het gaat om weerbaar opvoeden. ‘Professionals vinden het vaak lastig een taboe aan te snijden. Maar in een open gesprek is alles bespreekbaar’, stelt Jamila Achahchah, die als expert nauw betrokken is bij de landelijke pilot Weerbaar opvoeden.
‘Mag mijn kind zijn schoen zetten met Sinterklaas? Hoe reageer ik op discriminatie? Hoe ga ik met verschillen in Nederland om? Ouders zitten met veel dilemma’s en gaan daarover graag in gesprek’, stelt Jamila Achahchah. Zij weet uit haar werk als adviseur bij Movisie hoe ouders met een migratieachtergrond kunnen worstelen met het opvoeden tussen twee culturen. Ze begeleidde in het kader van de pilot twee moedergroepen in de gemeente Culemborg. Niet alleen ouders worstelen. Dat doen professionals ook. Zij vinden het in de praktijk vaak erg lastig om heikele thema’s te bespreken.
Ongemak
De handelingsverlegenheid is groot, weet Achahchah, die zich heeft gespecialiseerd in intercultureel vakmanschap, diversiteit en inclusief werken. In de mede door haar ontwikkelde live online training voor professionals over weerbaar opvoeden komt dit ongemak dan ook uitgebreid aan bod. Het aangaan van dit soort gesprekken vraagt veel van de professionals, stelt ze. Het gaat om houding, kennis en vaardigheden. ‘Het uitgangspunt? Zet de ouders centraal, durf de eigen overtuiging te relativeren en ga op een gelijkwaardige manier in gesprek. Dat is de basis.’
Hoe bespreek ik als professional heikele thema’s rondom opvoeding met ouders met een migratieachtergrond? In de Live Online Training Weerbaar Opvoeden voor professionals komen de opbrengsten van de pilot Weerbaar opvoeden aan bod. Gelijkwaardigheid en wederkerigheid zijn een belangrijke basis in deze gesprekken. In de training leren deelnemers in vier sessies werkvormen en gesprekstechnieken om met ouders in gesprek te gaan. De training is ontwikkeld door Learning Connected in samenwerking met WonderWhy, Stichting BMP, Movisie en Kennisplatform Integratie & Samenleving.
Bij ZonMw kan subsidie worden aangevraagd om de algemene training over cultureel sensitief werken te volgen. Meer informatie over intercultureel vakmanschap is hier te vinden.
Houding
De open houding van de professional is cruciaal. Ze onderscheidt drie type hulpverleners. ‘Je hebt een groep met veel weerstand. Ze zijn van ‘Kom op, zo hoort het, wij geven in Nederland elkaar gewoon een hand.’ Dan is er een groep professionals die zich heel onzeker voelt en het allemaal niet weet. Een derde groep heeft die sensitiviteit en durft al meer te experimenteren. Zij zijn vooral bezig met de vraag hoe ze kunnen aansluiten bij de belevingswereld van de ouders.’
Om te komen tot een open houding is het volgens haar erg belangrijk dat professionals zich bewust zijn van de eigen overtuiging en mogelijke vooroordelen. ‘Hoe ga je het gesprek in? Wat neem je mee? Maar ook wat zijn feiten en wat zijn meningen? Het besef dat niemand de waarheid in pacht heeft.’
Het zijn dit soort zaken die in de training uitgebreid aan bod komen. Er zijn volgens Achahchah allerlei tools en methodieken die hulpverleners hierbij kunnen helpen. ‘We proberen in de trainingen de deelnemers zo goed mogelijk toe te rusten. We helpen elkaar, doen rollenspellen, en bespreken casussen uit de praktijk. Dat geeft veel inzicht.’
Goede vragen
Alleen met een open houding is de professional er nog niet, weet Achahchah. Hij of zij moet vervolgens in het gesprek de diepte in kunnen gaan. ‘Erg belangrijk is de kunst van het vragen stellen. Goede vragen zetten mensen aan het denken, brengen mensen aan het twijfelen en dat kan het begin zijn van gedragsverandering. Vraag aan een moeder die haar kind wel eens een tik geeft waarom slaan belangrijk is voor haar. In een open gesprek is alles bespreekbaar.’
‘Goede vragen zetten mensen aan het denken, aan het twijfelen’
Met de juiste houding en goede vragen op zak, kunnen professionals allerlei lastige onderwerpen aankaarten. Een belangrijk thema rondom weerbaar opvoeden is bijvoorbeeld discriminatie. ‘Bespreek deze ervaringen met ouders. Hoe reageren ze op discriminatie? Laat zien wat de verschillende copingstrategieën zijn en wijs op de gevolgen daarvan voor de kinderen. Wat doet het met een kind wanneer de moeder elke keer roept: Ze moeten ons hier niet?'
‘Wat doet het met een kind wanneer moeder elke keer roept: Ze moeten ons hier niet?’
Houvast
Een ander beladen onderwerp is religie. Niet zozeer voor religieuze ouders maar vooral voor professionals, weet Achahchah. ‘Religie is een taboe geworden in Nederland. Ook in het onderwijs wordt nauwelijks aandacht besteed aan interreligieuze sensitiviteit. Terwijl religie voor veel mensen belangrijk is.’
Religie speelt zich in Nederland steeds meer af in het privédomein. ‘Met als gevolg dat professionals het thema liever uit de weg gaan. Terwijl voor veel religieuze ouders het geloof dé houvast in hun leven is, dus ook in de opvoeding. Daar kun je niet aan voorbij gaan.’ Ze zag in Culemborg hoeveel vragen bij ouders leven rondom religie en de opvoeding van hun kinderen. ‘Wat zegt de islam over tolerantie, over omgaan met verschillen, over diversiteit?’ Ouders missen dit soort vragen in de reguliere opvoedingsondersteuning.
‘Voor veel religieuze ouders is het geloof dé houvast in hun leven, dus ook in de opvoeding’
Leefwereld
Achahchah benadrukt dat professionals niet alles hoeven te weten over de verschillende religies en culturen in Nederland. ‘Maar verplaats je in de leefwereld van deze ouders. Wat is het effect van migratie? Wat betekent het om de ánder te zijn in Nederland?’. De mooiste gesprekken vinden volgens de expert plaats op basis van gelijkwaardigheid. ‘Ouders weten zelf heel veel. Deel als professional ook je eigen ervaringen. Wees daar niet bang voor.’
‘Weet waar de argwaan vandaan komt’
Mohammed Yaqini is jeugdprofessional in Roosendaal en heeft in het kader van de pilot de workshop Islam en Islamitische culturen voor professionals ontwikkeld.
Waarom heeft u de workshop Islam en Islamitische culturen ontwikkeld?
‘De onwetendheid bij professionals is groot. Versterkt door de media zijn er heel veel misvattingen over de islam. Je ziet professionals, ook in het onderwijs, soms in een kramp schieten wanneer het een religieuze familie betreft. Ze zijn bang om fouten te maken. Kan ik wel een hand geven? Kan ik dit wel vragen? Vraag het gewoon. Leren en jezelf ontwikkelen en verbinding leggen met anderen, zijn zo belangrijk in de islam. Maar dat weten veel professionals niet. In de bijeenkomst besteden we bijvoorbeeld veel aandacht aan het verschil tussen cultuur en religie. Je ziet dan de ogen van professionals opengaan.’
En gaan bij de ouders ook de ogen open?
‘Precies, het ongemak bestaat aan beide kanten. Bij ouders is er soms ook sprake van argwaan tegen instanties. Voor professionals is het bijvoorbeeld goed om te weten waar die argwaan vandaan komt. Bij ouders met een migratieachtergrond leven vaak allerlei misverstanden over de westerse manier van opvoeden. Alsof ouders hier geen regels stellen, bijvoorbeeld. Ik raad professionals daarom altijd aan om te investeren in de vertrouwensrelatie met de ouders. Leer elkaar kennen, ga een keertje mee naar school, pleeg dat extra telefoontje. Daar krijg je zoveel voor terug.’
Lessen uit de pilots Weerbaar Opvoeden
Op basis van de pilots Weerbaar opvoeden onderscheiden we de onderstaande zeven hoofdlessen voor professionals voor het gesprek met islamitische ouders over het weerbaar opvoeden van hun kinderen:
- Omstandigheden en behoeften verschillen: het gesprek voeren is maatwerk. Hoe het gesprek wordt gevoerd, hangt onder meer af van de aard van de doelgroep. Het is belangrijk dit goed te onderzoeken, met de juiste sleutelpersonen of personen bij formele organisaties die een goede relatie hebben met partijen in het voorliggend veld.
- Combineer professionele deskundigheid met ervaringsdeskundigheid van ouders. Bij weerbaar opvoeden gaat het enerzijds over empowerment van ouders. Anderzijds om bewustwording bij ouders: over hun voorbeeldrol tegenover kinderen. De ouders willen niet alleen leren van deskundigen, maar graag en vooral van elkaar.
- Gelijkwaardigheid en wederkerigheid als basis, met aandacht voor de leefwereld, vragen en behoeften van ouders. Het gesprek over schurende normen en waarden of omgaan met krenkende ervaringen helpt, zolang het niet met het wijzende vingertje is, maar vanuit oprechte interesse in de ouder.
- Opvoedondersteuning: praten met je kind als belangrijk uitgangspunt. Het ondersteunen van weerbaar opvoeden kan daarom niet los worden gezien van het ondersteunen van de rol van ouders als opvoeder in het algemeen en het ondersteunen van basisvaardigheden daarbij.
- Ga het gesprek over religie niet uit de weg. Religieuze rechtvaardiging en verantwoording zijn belangrijk voor islamitische ouders. Voor hen is het essentieel dat de manier van opvoeden past binnen de islamitische traditie en regelgeving en dat ze deze voor zichzelf ook kunnen rechtvaardigen.
- Samenwerking met partners in de wijk, waarbij er gekeken wordt naar de samenwerking met formele en informele partijen. Hierbij moeten de werkwijze, doelen en doelgroepen goed doordacht worden. Werk toe naar een duidelijk doel met concrete activiteiten. Een goede aanpak lijkt te zijn om met een enkele formele en informele partijen waar energie zit in de prille of al bestaande samenwerking concreet te gaan samenwerken.
- Borging in beleid en praktijk. Het is belangrijk om vast te leggen hoe de gesprekken worden voortgezet als de pilot is afgelopen. Deze zouden kunnen worden ondergebracht in het reguliere werk van bijvoorbeeld CJG, JGZ of welzijnswerk. Overdracht door externe experts via training of cursussen kan een middel zijn om de relevante kennis en methoden over te dragen. Bij borging is voorts nodig dat er daadwerkelijk ruimte is voor intercultureel vakmanschap in de reguliere opvoedondersteuning en voor outreachend werken om contact te leggen met ouders die regulier niet bereikt worden.
In het rapport 'Ouders ondersteunen bij weerbaar opvoeden' worden de zeven hoofdlessen uitgebreid beschreven.